José Luis Jordana: “A participación activa dos maiores é un dereito, un deber e, máis aínda, unha necesidade”
Tras a pantalla do computador pódese observar toda unha biblioteca cargada de libros con esa edición clásica de tapa grosa adornada con letras douradas. Tamén hai algún obxecto decorativo con motivos históricos; unhas vasillas de arxila, algunha figura. Aínda que non se ve, a sala ten numerosos recoñecementos a toda unha carreira.
No centro do plano, sentado aínda que inquieto, está José Luis. A imaxe contrasta con quen fala, o Secretario Xeral da Confederación Española das Aulas da Terceira Idade (CEATE), está a falar sobre as series que empezou durante o confinamento e que lle teñen enganchado. Pero hoxe, con máis de 40 anos de experiencia, concédenos unha entrevista e analiza os retos aos que se enfronta a poboación sénior.
P- José Luis, vexo que estás moi posto ao día. Non respondes o prototipo de persoa maior que adoita ter a xente.
Eu considérome atípico (e tamén utópico). Son unha persoa terriblemente activa, e de feito, fai uns 14 anos lancei un blog (www.demayores.com) que chegou a ser o portal máis importante de España por encima do Imserso. E nesta liña acabo de facerme youtuber (@elabueloinquieto). Con isto quero dicir que todo é relativo.
P- Parece un cliché isto de que as persoas maiores son xubilados e xubiladas tranquilas que só queren descansar.
En realidade creo que hai catro tipos de idades: a cronolóxica, que é a que aparece no teu DNI, a do calendario. A biolóxica, a que, segundo din os médicos, é a que teñen as arterias. Tamén está a psicolóxica. Para min, evidentemente, non son Robert Redford pero creo que aínda me podo ligar á veciña de en fronte. É dicir, é a que cada un sente que ten. E, por último, está a idade sociolóxica, que é como che ven os demais.
P- Pero biológicamente, es maior.
Si, aquí son o máis vello do lugar, vou cumprir 84 anos. Podería dicir que eu fundei CEATE, porque estou desde os inicios, xunto a outras dúas persoas cando hai 42 anos creáronse as primeiras aulas da terceira idade. E, por suposto, vin os inicios de ATEGAL como unha das primeiras.
P- E, sénteste maior?
Vas cumprindo anos e ata fai tres ou catro anos non sentía que envellecía. Pero claro que se nota, vas envellecendo polas esquinas. O que eu estiven predicando é hora de que mo aplique a min mesmo. Ademais, con todo isto da pandemia tiven que reformularme moitas cousas. Porque ten moitas cousas negativas pero tamén algunhas oportunidades. Descubrín as series, por exemplo.
P- Claro, porque ti levas máis de 40 anos falando do que agora estás a vivir.
Así é, eu fun director das Aulas de Madrid, con máis de 4000 alumnos. E durante toda a miña vida defendín que os maiores sigan activos e participativos. Porque desde a miña experiencia na xerontoloxía e a xeriatría, é a mellor forma de manter a saúde, ser felices e facer felices a quen lles rodea.
P- E, lograches que cambie o paradigma do envellecemento co teu traballo?
Tras máis de 300 conferencias e tantos anos de traballo, síntome como a parábola do agricultor. Falo de como debemos facernos maiores, e esas sementes ás veces caen na pedra e non frutifican pero moitas delas caen en terra boa e si, canto está a cambiar.
P- Precisamente, diso falas no teu libro “El evangelio de las personas mayores”
Mira, evanxeo provén do grego “ ev”, que significa ben e “ angelos” que se refire a mensaxeiro. Por tanto, pode traducirse como “boa noticia”. E para min, iso é o meu traballo, a boa noticia de que podemos facernos maiores dunha forma mellor: seguir activos, participativos, útiles, coas neuronas estimuladas.
P- Pero, por que é tan importante manterse activo ou activa?
Eu sempre parto da realidade e fíxome ao lonxe o ideal. Nas aulas, por exemplo, recibimos moita formación e a xente enriquécese a moitos niveis (intelectual, físico, afectivo). E iso para que? Para seguir sendo membros desta sociedade, para ser útiles a un mesmo e os demais. E así vivimos máis pero, sobre todo, mellor. Esa é a gran finalidade pola que temos que traballar.
P- Entón, cal é o reto? Como teñen que traballar as Aulas para conseguir o obxectivo?
Eu son moi crítico coas Aulas, non deben ser endogámicas. A escola ten que ser un foco de desenvolvemento comunitario. Eu como supervisor de máis de 100 escolas creei cooperativas escolares, hortos escolares, granxas escolares, mesmo serradoiros. As aulas tes que ser abertas ao mundo, ao cosmotropismo.
P- Cosmotropismo? Que é?
É unha liña de traballo participativa, colaborativa, para facer extensiva esta forma de envellecer ao máximo de persoas posible. E as redes sociais son importantísimas para iso.
P- E, como se está facendo isto?
No Foro LideA están as principais organizacións de persoas maiores. A maioría delas dedícanse a solucionar problemas da poboación sénior desde distintas perspectivas. Por suposto, formo parte das súas esixencias pero cada unha seguimos un modelo de intervención. Persoalmente, desde CEATE apostamos polo voluntariado cultural, por exemplo, no que voluntarios e voluntarias sénior fan de guías en centros culturais. Aínda que hai ata outros oito modelos máis, como o voluntariado ambiental, o espiritual, do Terceiro Mundo.
P- Pero, hai tantas persoas maiores que queiran participar neste cambio?
Os maiores de 65 somos son máis de 9 millóns de españois. Cando eu empecei unha persoa vivía de media menos de 70 anos, agora supéranse os 80 anos. É certo que un millón deses 9 son dependentes, pero o resto, como eu, estamos a desexar comunicarnos e sentirnos útiles. Só tes que rascar un pouco para conseguir un milleiro de voluntarios.
P- E como debe ser este proceso de mobilización?
Cando se traballa con persoas maiores eu sempre falo das 8 P´s.
- PRESENZA, queremos que os maiores estean presentes en todos aqueles temas que lles conciernen, incluído a política.
- PARTICIPAR, hai que tomar parte e actuar.
- PROTAGONIZAR, non só teñen que participar, porque pode ser pasivamente, teñen que protagonizar os cambios.
- PRODUTIVIDADE, o envellecemento activo non é saír a pasear, temos que actuar en favor dos demais.
- PREVENCIÓN, para que o envellecemento sexa harmónico e non dea aceleróns que conduzan a unha chea de traumas.
- PROMOCIÓN, é necesario promover o benestar persoal e a saúde, só vegeta o vejete.
- POTENCIAL, porque somos o maior potencial para a sociedade de hoxe en día. E estamos desaproveitados.
- PODER dos senior. Fálase do Black Power, pois igual tamén é necesario falar do Senior Power.
P- Está claro que isto non se está aplicando cando se coñecen datos como o maior índice de suicidios en España prodúcese entre xente maior.
Pois claro, é moi fácil caer no sofá sen facer nada, pero ese é o principio do fin. A participación activa dos maiores é un dereito, un deber e, máis aínda, unha necesidade. É unha cuestión de supervivencia.
P- Evidentemente, está moi relacionado coa felicidade.
Hai unha cousa que me aplico sempre: “Comézase a envellecer cando se deixa de rir”. Teño un edema nos nocellos, os dous meniscos rotos, unha estenosis, as costas feita un farrapo na última vértebra lumbar,… pero bo, mentres teñamos saúde. Esa é a nosa filosofía. (Ri a gargalladas). Eu animo á xente maior ao carpediem, sacarlle mollo á vida. Eu son o máis pecador, con ese gustirrinín que dá.
P- Pero non debemos esquecer o contexto. Non todas as persoas maiores teñen a oportunidade ou a capacidade de envellecer igual. Non é o mesmo envellecer nunha aldea de Galicia que nun piso de Madrid.
A animación sociocultural parte da realidade, e a que se pode atopar nas zonas rurais de Galicia, por exemplo, é moi particular. Por iso, é necesario coñecer as necesidades concretas e as problemáticas. E a partir de aí intervir para tentar mellorar esa realidade, aínda que é algo moi complicado. Pero o primeiro paso é querer. Voluntario vén de vontade, como din os psicólogos, non hai conduta sen motivación. É esencial motivar ás persoas para actuar.
P- Entón aínda queda traballo por diante.
Por suposto, sempre. Nos centros recibimos moita formación e a xente enriquécese a moitos niveis (intelectual, físico, afectivo). E iso para que? Para seguir sendo membros desta sociedade, para ser útiles a un mesmo e os demais. E así vivimos máis pero, sobre todo, mellor. Esa é a gran finalidade pola que temos que traballar.